Ο ΚΥΡΙΟΣ ΒΕΡΝΤΟΥ
Το μεγαλύτερο αριστούργημα του Τσάπλιν
Η κινηματογραφική μας λέσχη έχει τη χαρά να σας προσκαλέσει στη δωρεάν προβολή μίας ταινίας αλλιώτικης από τις άλλες, την οποία δεν πρέπει να χάσετε. Ακόμη κι αν δεν συμμετείχατε σε καμία ως τώρα προβολή, είναι πολύ σημαντικό να παρακολουθήσετε την ταινία «Ο ΚΥΡΙΟΣ ΒΕΡΝΤΟΥ» του Τσάρλι Τσάπλιν, η οποία θα προβληθεί στις 9 Οκτωβρίου στις 20.00 στο πρώην δημαρχείο Πεύκων στην οδό Ειρήνης 19.
Πρόκειται για μία ιδέα του ΄Ορσον Γουέλλες, την οποία υλοποίησε ο μεγάλος Τσάπλιν γράφοντας το σενάριο και υπογράφοντας τη σκηνοθεσία και τον πρωταγωνιστικό ρόλο.
Οπωσδήποτε θα έχετε δει κάποια ταινία του Τσάπλιν, πιθανότατα με ήρωα τον Σαρλό. Έχετε όμως απολαύσει τον Σαρλό σε αστυνομικό φιλμ νουάρ; Ή αν θέλετε σε μία… κωμωδία φόνων;
Όπως έγραψε ο αείμνηστος μεγάλος κριτικός κινηματογράφου Βασίλης Ραφαηλίδης:
Το 1947 που γυρίστηκε Ο Κύριος Βερντού, τρία μόλις χρόνια μετά τη λήξη του πολέμου, ο Τσάπλιν είναι πεπεισμένος πως τίποτα δεν πρόκειται ν΄ αλλάξει κι ότι η ανισόρροπη ισορροπία θα αποκατασταθεί σ΄ένα επίπεδο ανάλογα με το παλιό: oι πολεμικές βιομηχανίες θα συνεχίσουν την παραγωγή τους (όχι βέβαια για να παράγουν όπλα για συλλέκτες), ο εργάτης θάναι βιδωμένος στο σύστημα Ταίηλορ, το κεφάλαιο θα συνεχίσει τη συσσώρευση βάσει αδυσώπητων νόμων, οι ηθικολόγοι δεν θα σταματήσουν τα ταρτούφικα κηρύγματά τους-και οι Σαρλώ θ΄ αγωνίζονται πάντα για μια θέση υπό τον ήλιο χωρίς ποτέ να τη βρίσκουν.
Μέσα σ΄αυτό το κλίμα της τεκμηριωμένης απαισιοδοξίας, ο Τσάπλιν αποφασίζει να ωθήσει τη λογική(και τη συνακόλουθη συμπεριφορά) του παλιού του ήρωα, του Σαρλώ, μέχρι τα ακρότατα όριά της: ο κ.Βερντού (o μεταμφιεσμένος Σαρλώ) πρέπει να σκοτώσει αν δε θέλει να τον σκοτώσουν. Ο μονίμως αμυνόμενος Σαρλώ περνάει τώρα στην επίθεση ως Βερντού, αλλά όταν η οικονομική κρίση του1930 γκρεμίσει σε ερείπια τα «ιδανικά» του (χάνει γιό, γυναίκα και περιουσία) σχεδόν παραδίδεται στην εξουσία και οδηγείται στην καρμανιόλα με μια ψυχραιμία που μόνο ο τέλεια απελπισμένος μπορεί να την έχει. Δεν υπάρχει πια χώρος για την ελπίδα κι απ΄ την άποψη αυτή ο Τσάπλιν γίνεται πρόδρομος της δραματουργίας του παράλογου.
Ο εγκληματίας Βερντού είναι ήρωας τραγωδίας και όχι αστυνομικού δράματος: αυτό που λιγότερο απασχολεί εδώ τον Τσάπλιν δεν είναι ο μεμψίμοιρος κλαυθμηρισμός του ηθικολόγου ή οι περίτεχνες πιρουέτες του ψυχαναλυτή, αλλά η πέρα και πάνω κι απ΄ την ηθική κι απ΄ την ψυχολογία κατάδειξη της λογικής του εγκλήματος όχι του εγκληματία): η εντιμότητα δεν είναι παραγωγική και οι νόμοι της συσσώρευσης του κεφαλαίου απέχουν έτη φωτός και απ΄ την ηθική και απ΄ την ψυχολογία. Το αν, για να πετύχει κανείς τη συσσώρευση σκοτώνει αργά (κεφαλαιούχοι ) ή γρήγορα (δολοφόνοι) είναι, απλούστατα, θέμα ποσοτικής κλιμάκωσης και καθόλου ποιοτικής διαβάθμισης. Και οι δυο (κεφαλαιούχος και δολοφόνος) είναι το ίδιο εγκληματίες. Ωστόσο, το «νόμιμο»έγκλημα προτείνεται ως «ιδανικό» και δοξολογείται σ΄ όλους τους τόνους, ενώ για το «παράνομο» οι αγχόνες είναι μόνιμα στημένες.
Ο πανέντιμος Τσάπλιν τόλμησε να τα πεί όλα αυτά. Και τραβώντας βίαια τη μάσκα απ΄ το ροδαλό πρόσωπο των μακάριων μέσα στην πλήρη τους αλλοτρίωση αστών ήταν φυσικό να προκαλέσει την οργή τους. Λίγο αργότερα ο Μακάρθυ θα τον κυνηγήσει ως «κομμουνιστή» (!) και ο κλόουν θα πάρει των ομματιών του και θα εγκαταλείψει για πάντα τις ΗΠΑ, τη χώρα στην οποία συνυπάρχουν αρμονικότατα και οι δυό μορφές εγκλήματος.
Σήμερα ύστερα από μια τριακονταετία περίπου συζητήσεων και αμφισβητήσεων, ο κύριος Βερντού αρχίζει να παίρνει τη σωστή του θέση στην ιστορία του κινηματογράφου. Δεν είναι μόνο «η κατ΄ εξοχήν τραγωδία του αιώνα μας», αλλά η κορυφή του συνόλου του τσαπλινικού έργου, όπως πιστεύουμε. ΄Αλλωστε, ο τύπος του Σαρλώ θα έμενε χωλός χωρίς το υποστύλωμα που του προσέφερε ο κύριος Βερντού, ο «αισθηματίας», χαμογελαστός και «έντιμος» δολοφόνος. Απ΄ αυτή την άποψη, ο Βερντού παρέχει τον κώδικα για το σωστό «διάβασμα» των ταινιών «Σαρλώ».
Βασίλης Ραφαηλίδης, ΒΗΜΑ 4 Μαΐου 1976